Çağdaş Ömrü Destekleme Derneği (ÇYDD) Genel Başkanı Prof Dr Ayşe Yüksel Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.
– Sizin deneyimlerinize nazaran Narin’in olayında bir köy halkı neden sustu?
Şaşırmıyorum. Burada köyden biraz daha uzak bir mezra kelam konusu. Televizyondaki haberlerden takip ettiğim kadarıyla bir aşiret tertibi var. Birinci olarak; aşiret nizamında birlik beraberlik çok değerli. İkinci olarak da bayanlar maalesef kelam sahibi değil. Ben Halk Sağlıkçı olarak köylere gittiğimde, konutlara konuk olduğumda bayanlar hiç görünmüyordu. Ben bir bayan olarak daima erkeklerle oturuyordum. O nedenle ben onların yanına, mutfağa, yemek pişirdikleri tandır meskenine giderdim. Aşiret sisteminde bayanların toplum içinde hele erkeklerin yanında konuşması, fikrini söylemesi üzere bir durum kelam konusu değil.
– Türkiye’de çocukların yaşadığı dramlara maalesef birçok defa şahit olduk, Narin neden bu kadar dikkat çekti sizce?
Narin’in olayına, toplumun her bölümünden vicdanı olan herkes ve basın “Bu kadar da olmaz, artık yeter” diyerek sahip çıktı. Orada misyon yapan muhabirlerin sayesinde halk güne Narin ile başlayıp, günü Narin ile bitirdi. Hiçbir şey Narin’i geri getirmeyecek. Hayal ediyorum, okuyup öğretmen olsaydı, kendi köyüne atansaydı, başta kız çocukları olmak üzere herkese örnek olsaydı… Lakin bunların hiçbiri olmadı. Elinden alındı.
– Reaksiyonun büyüklüğü bir dönüm noktası olmasını sağlar mı?
Biz Narin’in yaşadıklarının bir dönüm noktası olması için uğraşıyoruz. ÇYDD’nin stratejik bir planı var. O plan doğrultusunda çalışıyoruz. Bu sene aldığımız burs kararını güçlendirdik. Biz “Dokunduğumuz öğrenciye burs verelim” diyoruz. Ancak Narin’den sonra çocuklarımızın irtibat, yabancı lisan, girişimcilik üzere birçok hususta güçlenmesini sağlayacağız. 6 ay Tanzanya’da, 6 ay Etiyopya’da kaldım. Sonra döndüm, Türkan Hoca ile Van’da Güney Yamaç köyüne gittim. Gördüklerim Afrika’dan farklı değildi.
– Neydi gördükleriniz?
Okula gidemeyen çocuklar, tuvaleti olmayan çamurdan toprak, herkesin bir odada yaşadığı karabalık meskenler. Atatürk Türkiye’sini bu türlü hayal etmiyordum. Büyük kentler kalkınmış lakin Anadolu mahrum kalmıştı.
– Bu mahrumluk neden oldu?
Türkiye’de 1963’ten itibaren, Sıhhat Hizmetlerinin Sosyalizasyonu diye bir yasa uygulanıyordu. Sağlık ocakları, her köyde sıhhat ocaklarına bağlı bir sıhhat konutu vardı. Bu, kırsal alan için çok ülkü bir modeldi.
– Bu model nasıl işliyordu?
Birbirine yakın beş köy ve bu köylerin ortasında bir sağlık ocağı kurmuşuz. Doktor, hemşire, ebe göndermişiz. Her köye bir sıhhat meskeni açmışız. Bu beşerler, 12 ay, 365 gün, 24 saat köydeki bayanların can yoldaşıydı. Bu köylerde okul ve öğretmenler de vardı. Bu öğretmenler yalnız öğrencilere değil, velilere de okuma yazma öğretiyordu. Din vazifelisi de vardı ve bu beşerler köyün protokolüydü. Yalnızca kendi alanları ile değil köyün muhtaçlığı olan her şeyiyle ilgilenirlerdi.
‘KADINLARIN OCAĞI ARTIK YOK’
– Bu sistem nasıl bozuldu?
Ne vakit ki Sıhhatte Dönüşüm Yasası, Büyükşehir Yasası geldi, bu ocaklar, sıhhat konutları ve okullar ortadan kalktı. Köyler yalnızca din görevlisine kaldı. O da erkek olduğu için bayanlar yalnız bırakıldı, içlerine kapandı. Ben sıhhat ocaklarına, “kadınların ocağı” derdim. Hiçbir sıhhat sorunu olmasa bile bayanlar gidip diğer meselelerini devletin vazifelileri ile bu ocaklarda konuşurlardı.
– Bu yahut buna misal bir model tekrar devreye sokulamaz mı?
Sağlıkta Dönüşüm Yasası’ndan geri adım atmak kolay değil lakin bu maddede da sıhhat meskeni açmak mümkün. Sıhhat ve Ulusal Eğitim bakanlarına seslenmek istiyorum: Köylere tekrar sıhhat konutu kuralım. Ebeleri yollayalım. Ebeler sıhhatle ilgili tüm mevzularda bayanlara ve çocuklara yol göstermede yararlı olacak. Birleşik sınıf dahi olsa köy okulları açılmalı, köyde öğretmen olmalı. Atanamayan bir sürü öğretmenimiz var. Bu öğretmenler değerlendirilmeli.
– Cemaat ve tarikatların, feodal hayat şeklinin eğitimdeki tesiri nedir?
Bilimsel, laik, çağdaş, kamusal ve karma eğitim kaide.
Milli Eğitim Bakanlığı’nın bir sürü tarikat irtibatlı vakıfla projesi var ancak ÇYDD ile bir işbirliği protokolü yok. Okullara asla girmemesi gereken bu vakıflar işbirliği protokolü yaparak öğrencilere ulaşıyor.
‘CEHALET CEMAATLE GELİYOR’
– Bu Türkiye’nin geleceğini nasıl etkiliyor?
Cehalet, eğitime giren tarikat ve cemaatlerle geliyor. Buna son verilmezse Narin üzere acılara yer hazırlayan bir ülke haline geleceğiz. Ancak buna asla müsaade veremeyiz. AKP’nin, birinci yıllarında Çağdaş Ömür’ün birçok işbirliği vardı. O işbirlikleriyle 36 ilçede 100’er kişilik kız öğrenci yurdu açıp MEB’e armağan ettik. ÇYDD’nin 2009’da FETÖ kumpasına uğramasıyla Milli Eğitim Bakanlığı ile işbirliği bitti.
‘HEDEF BİR MİLYON KIZ ÖĞRENCİ’
– O vakitten beri hiç irtibat olmadı mı?
Hiç yok. Biz de reddedileceğimizi bildiğimiz için artık irtibata geçmiyoruz. Fakat şunun altını çizmek isterim: Okullar yalnızca öğretmen ve öğrencilerin olmalı. Okullarda Çağdaş Ömrü Destekleme Derneği de cemaatçi bir dernek de olmamalı. Zira öğrenciye öğretmenlik mesleğini yapan şahıslar ulaşabilir. O bir gerçek. Biz aslında öğrenciler için eğitiminden çok fizikî şartları düzgünleştirmeye yönelik okullar, yurtlar yaptık. Türkan Hoca’nın hayali yüz bin kız öğrenciye ulaşmaktı. Biz de geçtiğimiz Haziran itibariyle 107 bin 450 kız öğrenciye burs verdik. Ben Türkan Saylan’dan çok şey öğrendim. Türkan Hoca yetinmeyen bir insandı. Artık ben de yetinmiyorum. Gayemizi bir milyon kız öğrenciye yükseltiyorum.
‘ANNE BABALAR AYAKLANMALI’
– MEB Bakanı, “Keşke şeriatı övecek kadar bilgim olsaydı” dedi. MSB Bakanı, “Eğitimin amacı bilgi değil Allah korkusudur” tabirlerini kullandı. Dini referanslarla yönetilen bir ülke nereye masraf?
MEB, Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli diye fecî bir şey başlattı. Okul çağında çocuğu olan annelerin, babaların ayaklanması lazım. Kimse bir şey yapmıyor. Çok takdir ediyorum, can dostlarımız için herkes ses çıkardı, sokağa döküldü, aksiyonlar yaptı. Lakin çocuğun neyle, nasıl eğitileceği hayati derecede kıymetli. Fakat kâfi reaksiyon verilmedi. Birçok veli farkında bile değil. Farkında olanlar da “Benim çocuğuma bir şey olmaz” dememeli. Onun akranları da yeterli yetişmeli. Zira o jenerasyon hayatın birçok noktasında birbiriyle kesişecek.
– Cumhurbaşkanı Erdoğan Narin olayı devam ederken “Aile, dini pahalar, hatta Kürt kardeşlerimiz maksat alınıyor” sözlerini kullandı. Yorumunuz nedir?
ÇYDD, partiler üstü bir dernek. Lakin bu hususun bu türlü bir ayrımcılığı yok. Türkiye’nin her yerinde olabiliyor, Tekirdağ’da Sıla bebeği gördük. O nedenle bölgesel sorun olarak bakamayız. Siyasetçilerin de siyaset üstü yaklaşması gerekiyor.
– Çocuklara yönelik işlenen kabahatlerde cezasızlık hissinin tesiri nedir?
OECD ülkelerinde kamu memnuniyeti araştırması yapılmış. Ortalama OECD ülkelerinin puanı %68.
Türkiye’nin eğitimdeki memnuniyet 21, sıhhatte 38, adalette 33 puan. Bu apansızın olmadı. Bu noktaya getirildi. Lakin çocukla birlikte ailelerin eğitimi de çok kıymetli.
‘HERKES ANNE BABA OLAMAZ’
– Aileleri nasıl eğiteceğiz?
Herkes anne baba olmamalı.
– Nasıl olacak?
Biz daima sorunu çözüyoruz. Halbuki sorun olmasın diye uğraşmamız lazım. O vakit işler daha kolay olur.
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı üniversitedeki uzmanlarla birlikte evlenecek her ikili evlilik eğitimi vermeli. Anne baba olmak istiyorlarsa yeniden o çift de eğitimden geçmeli. Bu eğitimlerin sürekliliği sağlanmalı, bir kezlik olmamalı. Bu imkanlar var. Diyanet İşleri Başkanlığı’na alınan işçinin haddi hesabı yok. Bir sertifika çıkarıyorlar. Sertifikası olan atanıyor. Liyakatsizlik kelam konusu.
– Yalnız kırsalda değil kentlerde de vahim olaylara şahit oluyoruz…
Ben artık İstanbul’a Anadolu diye bakıyorum. Nasıl köy kalmadıysa kent de kalmadı. İstanbul bir megapol lakin gidin kimi yerleri koca bir köy. Kırsalda olan dayanışmada da kelam konusu değil. Yani köyler eski köy, kentler de eski kent değil.
– Kız çocuklarının okullaşmasında azalma oldu mu?
Bir; Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın tarikatlarla işbirliği yapması. İki; tarikat ve cemaatlerin köylere kadar ulaşıp yaygınlaşması nedeniyle bilhassa kız çocuklarının okula gönderilmesinde yıllar içinde azalma oldu. 2000’de Türkan Hoca Van/Çaldıran’da 80 kişilik kız öğrenci yurdu yaptırmaya karar verdi. Herkes “Burada kalacak kimseyi bulamazsın” dedi. Ancak 180 kız çocuğu başvurdu. “Ne olur benim kızımı da yurda kaydet” diye babalar aradı. Bu kadar çok talep olunca yurt doldu, bir tane daha yaptık. Sonra her ilçeye 100’er kişilik kız öğrenci yurdu yapmak için proje başlattık. “Baba beni okula gönder” dedik. 36 ilçede 100’er kişilik yurtlar yapıldı. Bu yurtları Ulusal Eğitim Bakanlığı’na teslim ettik.
‘YIKILAN YURTLARIMIZ VAR’
– Duruyorlar mı?
Duran var, yıkılan var, diğer maksatla çalışan var. Sarsıntı diye yıkılıp Aile ve Toplumsal Siyasetler Bakanlığı’na bina yapılanlar var. Orası mahkemelik şu an.
‘FİİLİ OLARAK YALNIZCA İLKOKUL ZORUNLU’
– İktisadın bu tablodaki tesiri nedir?
Eskiden anne ve babaların önündeki en büyük mani, iktisattı. Artık en büyük mani, bağlı oldukları aşiret, tarikat ve cemaatler. Evvelden herkes kızını okula göndermek istiyordu, artık bitti. Okulda olması gereken yüzbinlerce öğrenci okulda değil. Devlet kırsalda temsil edilmiyor. “4 artı 4 artı 4 zorunlu” dendi. Aslında fiili olarak yalnızca ilkokul zarurî. Biz bu 24 yılda eğitimden uzaklaştık. Geriye gittik. “Kızımı okula yazdırmak istiyorum ne olur yardımcı olun” diyen anne babalar artık yok.
‘İŞ ÇOK, GENÇLERİ BEKLİYORUZ’
– Çağdaş eğitimi nasıl sağlayacağız?
Umutsuz olmamak gerekir. Çağdaş Hayatı Destekleme Derneği 35 yaşında. Biz 35 yıldır emek veriyoruz. Biz olmasaydık tahminen tablo daha da berbat olurdu. Çağdaş topluma ulaşmanın birinci yolu çağdaş eğitim. Biz eğitim kurumu değiliz lakin takviye olabiliriz.
– ÇYDD’ye takviye olmak isteyen lakin maddi imkanı olmayanlar ne yapabilir?
Gönüllülük çok değerli.
– İstekli olan ne yapıyor?
Bizim 119 şubemiz var. Örneğin internet üzerinden burs veriyoruz ve 50 bin öğrencinin başvurmasını bekliyoruz. Bu öğrenciler üniversitelere nazaran gruplanacak. Gruplanan formlar ilgili vilayetlere yollanacak. Her istekli kendine düşen formu tek tek inceleyecek.
– Seçim nasıl yapılacak?
Aslında hepsinin bursa gereksinimi var ancak kaynağımız sonlu. Münasebetiyle şartları en makus olandan başlayacağız. Örneğin hem anne hem babası ömrünü yitirmiş olan öğrenciden düzgüne hakikat sıralama yapılacak. Gönüllülerin birçoğu burs kurulunda çalışıyor. Müracaat vakti olduğu için bilhassa bu periyot çok gereksinimimiz var. Onun dışında derneği açmak, telefonlara karşılık vermek, gelen giden çok oluyor, onlarla ilgilenmek… Bunlar da bizim için çok değerli. Bilgisayar bilenlere çok gereksinim var.
Özetle gönüllülük çok değerli. ÇYDD 35 yıl boyunca emekli öğretmenlerle, gönüllülerle Türkiye’de çok büyük saygınlık kazandı. Onlar bizim kahramanlarımız, kıymetlilerimiz. Ancak artık onlar yaşlandı. Yerine gençlerin gelmesi gerekiyor. Yapacak iş çok.
AYŞE YÜKSEL KİMDİR?
İstanbul Üniversitesi Florance Nigtingale Hemşirelik Yüksek Okulu’ndan mezun oldu. İstanbul Tıp Fakültesi Lepra Araştırma ve Uygulama Merkezi’nde, Prof. Dr. Türkan Saylan ile çalıştı. 2001’de profesör oldu. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sıhhati Anabilim Kolu Başkanlığı ve rektör yardımcılığı yaptı. 2016’da emekli oldu. 1995’te ÇYDD Bakırköy Şubesi’ne üye oldu. Şubede 1998’de ÇYDD Küçükçekmece Şubesi’ni kurucu üyeliğini üstlendi. 1996’da ÇYDD Genel Merkez Kırsal Alan Ünitesini kurdu. 2019’dan beri genel başkanlık misyonunu sürdürüyor.